BİLİNÇLİ TEKNOLOJİ KULLANIMI NASIL OLMALIDIR?

BİLİNÇLİ TEKNOLOJİ KULLANIMI NASIL OLMALIDIR?

   Değerli Veliler, teknolojiyi sevsek de sevmesek de çocuklarımız dijital bir dünyada yaşıyor. Dijital olandan uzak durmak, bir seçenek değil. Çocukların haklarını korurken onların hayatında teknolojiyi etkin biçimde kullanmanın sağlıklı ve faydalı bir yolunu hep birlikte bulmamız gerekiyor.

Bu yazı ile amaçlanan araştırmaya dayalı bilgi, ebeveynlerin bu dijital ortamda (tableti yasaklamadan, internet bağlantısını kesmeden ya da televizyonun fişini çekmeden) çocuklarıyla nasıl bir yol izleyeceklerine yardımcı olmaktır.

DİJİTAL EBEVEYNLİK

Sizin ebeveyn olarak dijital alışkanlıklarınız neler?

·         Paylaşan ebeveyn: Çocuklarımızın önemli anlarını internette aşırı paylaşmamız.

·         Tekno-ihmal: dijital cihazlarımıza kendimizi kaptırıp çocuklarımıza yeterli dikkati vermememiz.

·         Anıları kaybetme korkusu: Çocuğumuzun gelişiminin her anını akıllı telefonumuzla çekmek istememiz ve bu sebeple anı dolu dolu yaşayamamamız.

 

Ebeveynlerin Ekran Alışkanlıkları Neden Önemlidir?

Ayna nöronlar sayesinde bebekler ve çocuklar anne-babalarının yaptığı her şeyi taklit eder. Çocukların gözlemlediği eylemler daha sonra o görevi ya da eylemi yapmaları gerektiğinde erişilmek üzere çocukların beyninde depolanır.

 

 Biz insanların, becerileri bu kadar hızlı öğrenmemizin sebebi budur. Doğumdan itibaren başka insanlarla etkileşimde bulunacak ve onların yaptıklarını taklit edecek şekilde donatılmışızdır.

Çocuklarımız filmlerde gördükleri süper kahramanların ya da peri karakterlerinin rolüne bu yüzden bürünür – ve biz de çocuklarımızın televizyon, sinema, bilgisayar oyunları, internet siteleri ve uygulamalar aracılığıyla neler aldığı konusunda bu yüzden çok dikkatli olmalıyız. Onların beyinleri taklit edecek şekilde hazırlanmıştır.

Çocuklarımızın rol model davranış becerisi, dijital çağda ebeveynliği pek çok yönden etkiler ama özellikle de çocuklarımızın yanında teknoloji kullanımımız etkilidir. Bizim dijital alışkanlıklarımız (sık sık akıllı telefonumuzu kontrol etmemiz veya televizyon izleyerek saatler geçirmemiz) çocuklarımız tarafından sürekli olarak dikkatle izlenir ve taklit edilir.

 

Teknolojinin Çocuklar Üzerindeki Potansiyel Tehlikeleri

 

Bir çocuğun hayatının ilk beş yılı beyin gelişimi için kesinlikle çok kritiktir.

 

Çocukların teknolojiyle erken yaşlarda tanıştığı ve onunla geçirdikleri zamanın gittikçe arttığı düşünülürse, bu dijital maruz kalışın temel beyin yapısını nasıl değiştirdiğini dikkatle düşünmemiz gerekir. Bir çocuğun erken yaşlardaki dijital deneyimlerinin onun tüm gelişimine, sağlığına ve refahına güçlü bir etki yapacağını göz önünde bulundurmak zorundayız.

·         Bir çocuğun nöral yollarının (beyindeki bağlantılar) yüzde 80'i, çocuk üç yaşına geldiğinde oluşmuş olur.

·         Her bir saniyede 700 nöral bağlantı kurulur.

·         Nöral bağlantılar, bir çocuğun yaşadığı deneyimler ile yetiştirildiği çevre arasındaki karmaşık ilişki aracılığıyla oluşur.

·         Bu beyin bağlantıları temel beyin yapısını kurar; bu da çocuğun öğrenme, davranış, sosyal ve sağlık akıbetini belirler.

 

Teknoloji Şunlara Sebep Olabilir:

 

Geleneksel gelişim gidişatının sekteye uğraması - Gelişim beynin duyusal ve motor bölgelerinde başlar (beynin primer bölgesi) ve zaman içinde yavaşça prefrontal kortekse (beynin, dürtü kontrolü ve işler bellek gibi üst seviye becerilerinin yer aldığı kısmı) ilerler. Uzmanlar teknolojinin beynin duyusal bölgesini, prefrontal korteks seslerin ve görüntülerin dijital hücumuyla başa çıkmaya hazır olmadan önce potansiyel olarak aşırı uyarabileceğinden endişelenmektedir.

 

Temel gelişim deneyimlerinin yerini alması - eğer teknoloji çocuklarımızla ve onların yanındayken gerektiği biçimde kullanılmazsa, ilişkileri, dille karşılaşmaları, uykuları, oynamaları ve fiziksel hareketlilikleri tümüyle zarar görebilir. (Unutmayın ki yetişkinler olarak bizlerin teknolojiyi nasıl kullandığı, çocuklarımızın onunla ne yaptıkları kadar önemli.) 

 

Zararlı içeriğe maruz kalma – çocuklar sık sık, zamansızlığımız ya da onların internette tam olarak ne yaptığını ve doğal riskleri anlayamamamız nedeniyle, yetişkinler tarafından yeterli derecede gözlenmeyen dijital oyun alanlarında oynar. Pornografiye, şiddet çekimlerine, korkutucu içeriğe ya da sağlıksız beden görüntülerine maruz kalmak çocuklarımızın gelişimini olumsuz biçimde etkileyebilir.

 

Sağlık riskleri – teknolojinin çocuklar için tehdit oluşturabilecek pek çok fiziksel ve gelişimsel riskleri vardır. Her ne kadar elimizde henüz kati bilimsel kanıt olmasa da aşırı ve uygunsuz ekran kullanımı çocukların kilosunu, uykusunu, görmesini, işitmesini ve duruşunu etkileyebilecek olası riskler barındırır. Ayrıca, küçük çocukların sürekli kablosuz ağlara maruz kalmasıyla ilişkilendirilen potansiyel sağlık sorunlarına dair artan endişeler bulunmaktadır.

 

 

Teknoloji küçük çocukların eğitimini şu yollarla destekleyebilir:

 

1.      Görsel tercih ihtiyacına cevap verir - bir resmin binlerce kelimeye bedel olduğu söylenir. Bu özellikle de ağırlıklı olarak görerek öğrenen bugünün öğrencileri için geçerlidir. Son derece görsel bir dünyada, televizyonlardan, bilgisayarlardan, mobil cihazlardan, reklam panolarından ve geleneksel medyadan görüntülerle çevrelenmiş olarak büyüyorlar.

 

İnsanlar olarak beynimizdeki görsel korteks işitme korteksinden beş kat daha büyüktür: Kelimenin tam anlamıyla, görsel imajlara doğru çekilecek şekilde donanımlıyız. Teknoloji, çocuklarımızın görüntülemesine ve kendi görsel imajlarını yaratmasına imkân tanıyarak bu görsel tercih ihtiyacına cevap veren eşsiz fırsatlar sunar.

 

2.      Yeni gelişen becerileri dengeler - teknoloji küçük çocukların yeni gelişen becerilerini dengeleme ve destekleme konusunda harika bir araç olabilir. Ayrıca ilave öğrenme ihtiyaçları olan çocuklara faydası dokunabilir. Örneğin, çocukların kendi sesleriyle anlatabildikleri dijital bir hikâye yaratmalarına imkân tanıyabilir.

Bu, küçük öğrencilerin ya da ilave eğitim ihtiyaçları olan çocukların, eğilimleri yönünde üretebilme yeterliliklerini güçlendiren bir şeydir. 

 

3.      Seçim yapmaya imkân tanır - ister izlenecek YouTube klibini seçmek, ister bir bilgisayar oyunu içinde seçimde bulunmak, isterse de bir uygulamada doğru yanıtı seçmek olsun, çocuklar tercihte bulunmaya bayılır. Teknoloji çocuklar için çok çeşitli seçenekler sunar. Bu seçme özgürlüğü çocuklar için cazip faktörlerden biridir; özellikle de çoğunun ağırlıklı olarak onların adına seçimlerin yapıldığı, güdümlü ve planlı programlı hayatlar yaşadığı düşünülecek olursa.

 

4.      İnteraktif öğrenmeye olanak sağlar - küçük çocuklar uygulamalar, internet siteleri ve bilgisayar oyunları gibi interaktif, eğitici araçlardan öğrenebilirler. Çocuklar bir ekrandaki içerikle etkileştiğinde fikirlerini sınama, tahmin yapma ve nesneleri, veriyi ya da bir ekranı istekleri doğrultusunda yönlendirerek varsayımlarını teyit ya da ret etme fırsatı yakalar.

Bu dinamik etkileşim öğrenmeyi destekler. Örneğin, çocuklar Motion Math Hungry Guppy uygulamasında bir balığı sayı baloncuklarıyla besleyerek temel sayı kurallarını öğrenebilir. Eğer çocuk onu, toplamı balığın sırtındaki rakam edecek doğru sayılarla beslerse, balık baloncuğu yutar ve daha da büyür. Eğer çocuk balığı yanlış sayılarla beslerse, o zaman balık cevabı reddeder ve kabarcıkları geri tükürür.

 

Bu örnekte, çocuklar fikirleri istedikleri şekilde yönlendiriyor, kendi düşünüşlerini dinamik olarak test ediyor ve ânında geribildirim alıyorlar. Bu son derece interaktif bir deneyim ve bir not defterindeki ya da okul kitabındaki matematik algoritmalarını cevaplamaktan çok farklı.

 

FİZİKSEL AKTİVİTE VE EKRAN ZAMANI ÖNERİLERİ

 5-12 YAŞ

Tavsiye edilen fiziksel aktivite seviyeleri ve önerilen aktiviteler	Oturarak yapılan faaliyet önerileri
Her gün en az bir saat ortadan güçlüye değişen yoğun fiziksel aktivite. Daha fazla fiziksel aktivitenin ek faydaları olacaktır (yani bir saatten daha uzun aktivite).	Ekran başında, günde iki saatten fazla geçirilmez. **
Önerilen aktiviteler: koşma, tırmanma, sörf yapma, bisiklete binme, engelli koşu gibi güçlü yoğunluk gerektiren aerobik aktiviteler. Oyun alanlarına, parklara, plajlara/göllere gidin. Bahçıvanlığın, oyunların ve planlı derslerin (mesela tenis, futbol, savaş sanatları, basketbol) keyfini çıkarın.	Her gün hareketsiz geçirilen zamanı en aza indirmek için, önerilen aktivitelerden biriyle uzun pasif süreleri kesintiye uğratın.

 

TEKNOLOJİK İPUÇLARI

1.      Tüm cihazlarda ebeveyn denetimini kurun ama bunun çocuğunuzun internet güvenliğini tümüyle garanti etmediğini aklınızdan çıkarmayın. Çocuklarınız, internette gezinirken aktif biçimde gözlemleyin ve onlarla yakın ilişki kurun. Cihazları bu yüzden evde ortak kullanılan alanlarda tutmalı ve odalara götürülmesini yasaklamalıyız.

 

2.      Bir Medya Yönetim Planı (çocukların teknolojiyi neden, ne zaman, nerede, ne kadar ve kiminle kullanabileceğinin detaylarını içeren bir plan) oluşturun. Yazılı resmi bir belge veya sözel bir plan olabilir. Çocuğunuz büyürken ve dijital ilgileri değişirken buna tekrar dönüp güncellemeniz gerekeceğini unutmayın.

 

3.      Ekran başında geçirilen zamana sınırlama getirin ama sadece ekranlarla ne kadar zaman geçirdiklerine odaklanmayın. En önemlisi, ekranları kullanırken ne izlediklerini/yaptıklarını/oynadıklarını da göz önünde bulundurun (öğle ya da gece uykusundan 90 dakika önce ekranlara maruz kalışı en aza indirin).

 

 

4.      Mümkün olan yerlerde teknolojiyi çocuğunuzla birlikte kullanın. Birlikte-izlemenin çocuklar için faydalı olduğuna dair bol bol kanıt bulunmaktadır. İnternette ne yaptıklarıyla ilgilendiğinizi gösterin ve sanal dünyada öğrendiklerini gerçek dünyaya da aktarmalarına yardımcı olun.

5.      Çocuklara, dijital cihazları kullanırken sağlıklı dinleme, görme ve duruş alışkanlıkları öğretin.

 

6.      Sağlıklı medya alışkanlıklarına kendiniz örnek oluşturun! Çocuklarınızın yanında telefonunuzu ya da cihazlarınızı kullanırken net sınırlar koyun. Yeşil zamanınız ile ekran zamanınızı dengeleyin.

 

7.      Çocuğunuza sosyal medyayı tanıtma konusunda acele etmeyin. Çocuğunuzun sosyal medyayı kullanmak için arkadaş baskısı altında olmadığından, sosyal medyayı kullanacak yeterli olgunluğa eriştiğinden, duygusal ve sosyal becerilere sahip olduğundan emin olmalısınız. 

 

8.      Sosyalleşmeyi destekleyen, eğitici bilgisayar oyunları arayın Bilgisayar oyunlarını olabildiğince çocuğunuzla birlikte oynamaya çalışın ve saldırgan, şiddetli içeriklerden uzak durun

 

9.      E-kitaplar, kitap uygulamaları ve sesli kitaplar, geleneksel kitaplara harika alternatifler oluşturur. Aynı zamanda tümüyle dengeyi kurma meselesidir – bu dijital kitaplar gerçek kitap deneyimlerinin yerini alamaz ve almamalıdır.

 

 

10.  Yatak odalarını teknolojisiz ortamlar olarak koruyun, çünkü ekran kullanımı (özellikle de tablet ya da akıllı telefon gibi cihazlar) uykuya dalmayı geciktirebilir ve çocukların uyku düzenlerini sekteye uğratabilir (uyarılar ve bildirimler uyku döngülerinde kesintiye yol açabilir).

 

11.  Gözünüz çocuğunuzun ekran başında geçirdiği zamanda olsun. Evrensel, yaşa dayalı ekran zamanı sınırlarını uygulamanıza gerek olmasa da ekran başında geçirilen zamanın zararlı değil sağlıklı olduğundan emin olmalıyız. İnternette ne kadar vakit geçirdiklerine dair endişeniz varsa bunu gözlemlemek için bir teknoloji denetim aracı kullanabilir ve bir ebeveyn denetimi uygulamasıyla kullanımlarını düzenlemelerine yardımcı olabilirsiniz. Nihai hedef, çocuklarımızın teknolojiyi sağlıklı biçimde idare edecek becerilere ve otokontrole sahip olmasıdır.

 

12.  Bugünün çocuklarının arkadaşlarıyla internette iletişim kurmak istemelerini anlayın. Bu onların sosyalleşme yolu (Gerçek hayatta ve internette bütün günü onlarla birlikte geçiriyor olsalar da).

 

13.  Çocuğunuza, bir seferde birçok değil tek iş yapmayı öğretin. Ne düşünürlerse düşünsünler, bu yaş grubu çocuklar aynı anda birden fazla işi yapabilecek beceriye sahip değildir (aslında kimse değildir). Onlara aynı anda birçok iş yapmanın bir efsane olduğunu en baştan öğretin. Dikkatleri etrafında bir kale kurmayı ve bir seferde bir iş yapmayı öğretin onlara! 

 

14.  Çocuğunuzun hangi teknolojiyi ne zaman, nerede, kiminle ve ne kadar süreyle kullanabileceğini net biçimde belirten, ortak bir yazılı bir sözleşme hazırlayın. Bunu düzenli biçimde gözden geçirin.

 

TETİKTE OLUN AMA PANİĞE KAPILMAYIN!

Dijital bir dünyada nasıl yaşayacakları ve gelişecekleri konusunda onların sağlıklı ve faydalı alışkanlıklar edinmesinde yol gösterici olabiliriz. Çocukların, onların teknoloji rehberleri olmamıza ihtiyacı var.

 

Kaynak:

K. GOODWIN, Dijital Dünyada Çocuk Büyütmek, Aganta Yayınları, 2021